شیستوزوما هماتوبیوم
شيستوزوما (Schistosoma)
جزو ترماتودهاي دو جنسي‌اند كه جنس نر و ماده از هم جدا مي‌باشند محل زندگي اينها داخل عروق خوني قسمتهاي مختلف بدن مثل رگهاي مثانه، عروق مزانتريك يا سرخرگهاي لگني، وريدباب (پورتال وين) و ... گزارش شده است. جنس ماده داراي بدني استوانه‌اي شكل است ولي جنس نر بدن پهني نسبت به ماده‌ها دارد و در قسمت سطح شكمي نر يك شيار يا ناوداني ديده مي‌شود بنام شيار تناسلي يا Genicopheric groove كه جنس ماده در داخل اين شيار قرار گرفته و بصورت زوج در داخل عروق خوني زندگي مي‌كنند. در جنس نر معمولاً تعداد بيضه‌ها بيش از يك عدد بوده و بصورت گرد يا كروي در قسمت خلفي بادكش بطني بصورت رديفي يا ستوني ديده مي‌شود. تعداد بيضه در شيستوزوماهايك وسيله تفريقي بين گونه‌ها مي‌باشد. سطح بدن (تگومنت) ممكن است خاردار يا بدون خار باشد. سكوم اكثر اينها معمولاً در انتهاي خلفي بدن كرم مجدداً به هم مي‌چسبند و تك شاخه مي‌شوند و رودة يك قسمتي را تشكيل مي‌دهند. در جنس ماده تخمدان معمولاً يك عدد و محل آن بسيار مهم است بطوريكه ممكن است در قسمت قدامي، وسط يا خلف بدن ديده شود كه در تعيين گونه بسيار مهم است.
تخم اينها بسته به انواع مختلف‌شان ممكن است خاردار يا فاقد خار باشند. در انواعي كه خاردارند معمولاً خارها ممكن است در قسمت جانبي باشند كه Lateral spine گفته مي‌شود يا ممكن است خار انتهايي باشد(Terminal spine) ممكن است تخم برخي بجاي خار دگمه داشته باشد (برجستگي صاف و بدون نوك‌تيزي كه به آن دگمه گويند) رنگ تخم ممكن است زرد يا خاكستري باشد. رنگ خود شيستوزوماها خاكستري است.
بيماري كه در اثر اينها ايجاد مي‌شود تحت عنوان Bilharziosis يا Schistosomiasis ناميده مي‌شود اين بيماري يكي از مهمترين بيماريهاي زئونوتيك است.
سير تكاملي: تخم شيستوزوماها توسط ادرار يا مدفوع به خارج دفع مي‌شود كه در محيط خارج و در داخل آب ميراسيديوم از تخم خارج و وارد بدن حلزونهاي ميزبان واسط مي‌شود در بدن حلزون بعد از طي مراحل اسپورسيست نسل II , I مستقيماً تبديل به سركر مي‌شود يعني اينها نيز فاقد ردي‌اند. در شيستوزوماها دم سركر دو شاخه است و بنام فوركوسركر furcocercaria ناميده مي‌شود سركرها از راه پوست وارد بدن ميزبان مهره‌دار مي‌شوند كه براي اين ورود در ناحية سر furcocercaria يكسري غدد نفوذي وجود دارد. سرفوركوسركر كه وارد زير پوست شد بنام شيستوزومول معروف است (تغيير نام مي‌دهد يعني وقتي دم آن قطع شد و سرش وارد پوست شد) شيستوزمول وارد جريان خون مي‌شود و توسط گردش خون به رگهاي قسمتهاي مختلف برده مي‌شود كه اول وارد بطن راست مي‌شود سپس وارد ريه‌ها و بعداً وارد گردش خون عمومي مي‌شود شيستوزمول‌ها بعد از رسيدن به محل اصلي زندگي خود تبديل به كرمهاي بالغ نر و ماده مي‌شوند و بصورت زوج و دوتايي داخل رگهاي خوني زندگي مي‌كنند. لازم به ذكر است كه شيستوزوماها علاوه بر اينكه ردي ندارند مرحلة متاسركر هم ندارند. شيستوزوماها در انسان و حيوان بخاطر اينكه بيماريهاي كشنده‌اي ايجاد مي‌كنند جزو مهمترين كرمهاي انگلي‌اند.
تخم شيستوزوماها چون اغلب خاردار است يا دگمه دارد به راحتي مي‌تواند رگهاي خوني قسمتهاي مختلف را پاره كرده و خونريزي‌‌‌هاي شديدي ايجاد كنند حتي در پاتوژنزاينها معتقدند كه تخم اينها از كرم بالغ آنها خطرناك‌ترند.
- شيستوزوما هماتوبيوم:
شيستوزوما هماتوبيوم کرمى است که نر و ماده از هم جدا هستند. نرها ۱۰ تا ۱۵ ميلى‌متر طول دارند و داراى برجستگى تکمه‌مانند هستند. در اين کرم بيضه‌ها از سه تا پنج لوب تشکيل شده است. ماده بزرگتر از نر بوده و درازاى آن به بيست ميلى‌متر مى‌رسد و تخمدان در نيمه تحتانى بدن قراردارد. تخم کرم، بيضي، داراى خار انتهائى و اندازه آن بين ۱۱۲ تا ۱۷۰ ميکرون است که از راه ادرار دفع و همراه ادرار وارد آب مى‌شود. در مدت کوتاهى به جنينى به‌نام ميراسيديوم تبديل و آزاد مى‌شود. سپس وارد بدن حلزون ميزبان واسط که از جنس بولينوس است مى‌شود. گونهٔ ميزبان، در کشور ما بولينوس ترانکاتوس (Bulinus trancatus) مى‌باشد. در بدن اين بى‌مهره مراحل اسپيروسيست ۱ و ۲ را طى‌کرده، بصورت سرکرى با دم دوشاخه (فورکوسرکر) از بدن حلزون آزاد و وارد آب مى‌شود. انسان وقتى با آب آلوده به سرکر تماس پيدا کرد، لارو وارد پوست شده، طى سه روز به ريه مى‌رسد و از آنجا وارد کبد شده، در مدت سه ماه به کرم بالغ تبديل مى‌شود. کرم ماده پس از بارور شدن در کبد به‌سوى رگ‌هاى اطراف مثانه روان مى‌شود و تخم‌گذارى مى‌کند. اين کرم - همان‌طور که پيش از اين نيز اشاره شد - عامل شيستوزومياز مثانه است.
سير تكاملي: تخم با ادرار دفع مي‌شود ولي بندرت با مدفوع هم دفع مي‌شود. در محيط خارج ميراسيديوم از تخم خارج و وارد بدن حلزونهاي آبزي از نوع Bulinus مي‌شود در بدن حلزون پس از طي مراحل اسپوروسيستي1و2، فوركوسركر از بدن حلزون بيرون آمده و پوست انسان را سوراخ و وارد بدن انسان مي‌شود. اين بيماري اكثراً در شناگراني كه در آبهاي آزاد شنا مي‌كنند ديده مي‌شود.
علائم بيماري: اين بيماري در انسان بطوركلي به 3 مرحله تقسيم مي‌شود:
1) مرحلة ورود سركر (فوركوسركر) به بدن: در اين مرحله در ناحية زير پوست سوزش و خارش ايجاد مي‌شود كه با اضافه شدن باكتريهاي ساپروفيت محيطي ممكن است محل ورود چركي شود.
2) مرحلة مسموميت يا Toxification : كه به صورت تب ظاهر مي‌شود، سرگيجه دارد، حالت تهوع و استفراغ دست مي‌دهد
3) مرحله استقرار كرم بالغ: در اين مرحله وجود خون در ادرار مشهود است
(خونشاشي يا هماتوري) معمولاً در قطرات آخر ادرار خون بيشتر خارج مي‌شود و با پيشرفت بيماري ديوارة مثانه فيبروزه مي‌شود و از حالت طبيعي خارج مي‌شود (كيسه محدود مي‌شود) در نتيجه ادرار در مثانه جمع شده و فشار ادرار به مثانه و سپس حالبها وارد مي‌شود كه باعث هيدرونفروزيس (جمع شدن آب در بافت كليه) و پيونفروزيس مي‌شود كه پيونفروزيس
(چركي شدن كليه) با دخالت باكتريهاي ساپروفيت ايجاد مي‌شود آلودگي به اين كرم در كشورهاي آسيايي مثل عراق، تركيه، و ايران زياد است و در ايران در خوزستان و در استانهاي شمالي زياد است.
تشخيص:آزمايش ادرار توصيه مي‌شود جهت مشاهد تخم كرم.
درمان: پرازي كوانتل به ميزان mg/kg25ـ20
پيشگيري : براي مبارزه: 1) درمان دسته جمعي افراد توصيه مي‌شود 2) از بين بردن حلزونهاي ميزبان واسط توسط داروهاي حلزونكش 3) خشك كردن باتلاق و زيستگاه حلزون
4) جلوگيري از دفع ادرار و مدفوع در كنار آب رودخانهها و بركهها 5) رعايت بهداشت فردي 6) آموزش و بالا بردن سطح اطلاعات افراد جامعه
مجله اینترنتی آزمایشگاه آمثبت